Ravijnjaar 2026 bij gemeenten en rol OR

Gemeenten zijn afhankelijk van verschillende geldstromen en moeten daarmee hun taken en plichten op het gebied van jeugd, onderwijs, ouderen, omgeving, veiligheid, energietransitie (en nog veel meer) voldoen. De financiering bij de overheid gaat vanaf 2026 veranderen en wordt ook wel het ravijnjaar genoemd. Al in 2021 was het duidelijk dat de politiek een stabielere financiering bij gemeenten belangrijk vond en er naar een nieuwe financieringssystematiek gewerkt moet gaan worden. Dit heeft onder andere tot gevolg dat de rijksbijdragen per inwoner van 137 euro naar 47 euro gaan.
Het ravijnjaar 2026 betekent dat er een overgangsjaar is naar een nieuwe financieringssystematiek die in 2027 (als deze dan op orde is en werkt) geïmplementeerd gaat worden. Er ontstaan naar verwachting grote tekorten in dit jaar. Uit analyses van het Dashbord Gemeentefonds blijkt dat de inkomsten in 2027 wel weer op het normale peil komen bij gemeenten. Vandaar het ravijn tussen 2026 en 2027.
Inkomsten van gemeenten
De gemeenten komen op de volgende manieren aan hun geld;
Via belastingen; Er zijn lokale belastingen en gemeentelijke heffingen die bij burgers en bedrijven worden geint. En natuurlijk de onroerendezaakbelasting (OZB). Dit geld wordt besteed aan lokale culturele activiteiten en het onderhoud van openbare voorzieningen bijvoorbeeld.
Via het gemeentefonds; Dit is een flink bedrag dat is gekoppeld aan de begroting van het Rijk. Verder is de hoogte van het bedrag gekoppeld aan de grote van de gemeente, aantal inwoners en voorzieningen. Hier wordt onder andere het personeel van betaald.
Subsidies; Afhankelijk van projecten of beleidsdoelen krijgen gemeenten hier geld voor.
Specifieke uitkering; Als een gemeente begrotingstekorten heeft die aanzienlijk zijn kan de gemeente hier een beroep op doen. Ook wel bekend als Artikel 12 gemeente. Of een uitkering gericht op een bepaald ander doel.
Eigen inkomsten; Een gemeente krijgt ook inkomsten uit leges voor bijvoorbeeld diensten en vergunningen, parkeergeld of verhuur. Hiermee kunnen ook lokale initiatieven worden ondersteund.
Ravijnjaar
Het tekort dat gemeenten gaan krijgen wordt geschat op ongeveer 3 miljard euro. Zij blijven verantwoordelijk voor belangrijke diensten op het gebied van woningbouw, armoedebeleid en jeugdzorg bijvoorbeeld. Als de middelen ontbreken en het langer kan gaan duren als er nog geen nieuw adequaat financieel systeem is in 2027, zullen er soms lastige keuzes moeten worden gemaakt. Hierbij zal de wettelijke zorgplicht die gemeenten hebben overeind moet blijven. Het ravijnjaar brengt dus een onzekere financiële periode met zich mee waarin gemeenten tekorten kunnen ervaren.
De herstructurering van het Gemeentefonds is op dit moment nog niet afgerond. Het systeem van trap op, trap af, gekoppeld aan de rijksbegroting zal worden beëindigd (soms is er meer geld voor gemeenten, trap op en soms minder, trap af). Helaas is op dit moment (oktober 2024) nog niet duidelijk welke herstructurering hiervoor in de plaats komt. Dit maakt het voor veel gemeenten ook onzeker.
Hoe kunnen gemeenten het ravijnjaar opvangen?
Gemeenten zullen goed inzicht moeten krijgen in hun eigen planning en control cyclus en huidige financiële situatie. Vervolgens is het aan gemeenten om keuzes te maken waarin ze gaan bezuinigen en/of investeren. Belangrijk om de burgers te betrekken bij verschillende keuzes en natuurlijk de eigen organisatie en samenwerkingspartners. Sommige gemeenten verhogen hun belasting (OZB) al flink. Dan is het voor de burgers goed om te weten of dit tijdelijk of structureel is en waarom deze verhoging ingaat. Bedenk ook goed als gemeente waar mogelijk nog andere bronnen van inkomsten zijn en zet hiervoor een denktank in. Werk ook verschillende scenario’s uit aan de hand van simulaties.
Ondernemingsraad en ravijnjaar
De OR kan het onderwerp bespreken bij de overlegvergadering en op de agenda zetten van het algemene gang van zaken overleg. Zeker bij het bespreken van de begroting in het najaar en de meerjarenbegroting kan er ook besproken worden welke keuzes er gemaakt gaan worden. Als er gevolgen zijn voor de inrichting van de organisatie of het uitbreiden of juist beëindigen/inkrimpen van activiteiten heeft de OR adviesbevoegdheden conform artikel 25 WOR. Mogelijk moet er dan ook worden samengewerkt met de vakbond, het Lokaal Overleg (LO). Verder kan de OR bewaken of er voldoende risicomanagement in huis is of op moet worden ingezet.
Conform het informatierecht artikel 31 WOR heeft de OR ook recht op inzicht in de financiële gezondheid van de organisatie. Nodig hiervoor eens de controller uit en probeer de financiële fitheid voor het ravijnjaar te achterhalen. De laatste jaarschijf van de meerjarenbegroting is in 2026 en dus een officieel toetsjaar voor de provinciaal toezichthouders op de gemeentefinanciën. Verschillende gemeenten kunnen hiermee ‘artikel-12’ gemeente worden en dan krijgen de provincies dus meer te zeggen. Hier zal de OR in ieder geval vroeg van op de hoogte moeten zijn.
Tot slot kan de OR ook het initiatiefrecht benutten om zelf met voorstellen te komen om het ravijnjaar te overbruggen en in ieder geval het proces te monitoren om te komen tot deze voorstellen. De OR kan meedenken over mogelijke besparingen en efficiëntere manieren van werken, zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van de dienstverlening of de werkomstandigheden.
Bespreek de mogelijkheden eens met jouw adviseur. Ook kan er natuurlijk tijdens de trainingsdagen dieper op worden ingegaan.
Bron: Binnenlandsbestuur.nl